– Выбіраючы тэрыторыю для даследаванняў, мы абапіраліся на тое, што ў Вілейцы ўжо існуе інфармацыйны цэнтр па пытаннях якасці вады, – тлумачыць кіраўнік праекта Ларыса Якавюк. – Ён месціцца на базе СШ№3. Цэнтр ужо мае досвед працы, таму хацелася распаўсюдзіць яго на суседнія раёны.

Ахвотныя даследаваць ваду знайшліся ў Вілейскім, Валожынскім і Смаргонскім раёнах.

Валанцёры праверылі ваду ў 36 калодзежах і 36 крыніцах.

Зрабіць гэта лёгка: спецыяльныя тэст-палоскі, якія валанцёры атрымалі ад арганізатараў, на пару секунд апускаюцца ў ваду, пасля дастаюцца і цягам хвіліны набіраюць колер. Чым больш насычаным атрымаўся колер, тым болей нітратаў у вадзе. Іх узровень можна вызначыць па колеравай шкале, якая прыкладаецца да тэст-палосак.

Вынікі даследаванняў валанцёры дасылалі арганізатарам і заносілі на інтэрактыўную карту, якую можна пабачыць на сайце watercontrol.info.

– Мы робім акцэнт менавіта на нітратах, бо іх немагчыма выявіць ні на вока, ні на смак, – кажа спецыяліст па ўстойлівым кіраванні воднымі рэсурсамі ЦЭР Наталля Парэчына. – Пры гэтым яны небяспечныя для нашага арганізма і ў некаторых выпадках могуць прывесці нават да смерці.

Справа ў тым, што нітраты парушаюць транспартную функцыю гемаглабіну ў крыві. У выніку гэтага ў арганізме пачынаецца недахоп кіслароду. Гэта можа выліцца ў такую хваробу, як метгемаглабанемія, а таксама пашкодзіць згушчальнасць крыві, работу печані і падстраўнікавай залозы.

– Шмат дзяцей з такімі праблемамі ў Столінскім раёне Брэсцкай вобласці, – прыводзіць прыклад Наталля Парэчына. – Гэты рэгіён вядомы сваімі агуркамі. А пры вырошчванні агуркоў выкарыстоўваюць шмат угнаенняў, якія трапляюць у ваду.

У «Законе аб пітным водазабеспячэнні» гаворыцца, што кожны жыхар Беларусі мае права на чыстую і бяспечную ваду. Незалежна ад таго, жыве ён у горадзе ці вёсцы.

На практыцы ж гараджане п'юць чысцейшую ваду. Чаму так атрымліваецца? Бо ў гарадах ёсць цэнтралізаваная сістэма падачы вады. Ёсць абавязковы этап яе падрыхтоўкі да спажывання, яе якасць рэгулярна кантралюецца. Таму забруджанасць вады з-пад крана хутчэй выключэнне, чым правіла.

У вёсцы людзі бяруць ваду з калодзежаў і свідравін. Толькі невялікая частка калодзежаў – грамадскія. У іх якасць вады штомесяц правярае мясцовы цэнтр гігіены і эпідэміялогіі.

Што тычыцца свідравін, то бурэнне прыватных каштуе нятанна. А свідравіны для грамадскага карыстання часта робяцца недалёка ад ферм – каб забяспечыць вадой жывёлу. Ферма – пастаянная крыніца гною, які праз глебу трапляе ў ваду. Таму якасць вады з такой свідравіны таксама сумнеўная.

Наталля Парэчына абвяргае міф пра тое, што пазбавіцца ад нітратаў у вадзе можна праз кіпячэнне.

– Мы часта чуем, што калі адварыць гародніну, то з яе выйдуць усе нітраты. І гэта сапраўды так, – кажа экспертка. – Нітраты, што збіраюцца ў лупіне ці храпцы, пяройдуць у ваду. Але ж з каструлі яны не выскачаць! Яны застануцца ў вадзе, бо не разбураюцца пад уздзеяннем тэмпературы.

Не дапамогуць у гэтай справе і фільтр-збанкі, папулярныя ў нашых дамах.

Пазбавіць ваду ад нітратаў важна, калі мы збіраемся ўжываць яе ў харчаванні, – каб гатаваць суп, кашу ці каву. А вось мыцца, мыць бялізну ці паліваць агарод можна і вадой з нітратамі.

– На вёсцы часта бывае так, што з двух суседніх калодзежаў адзін чысты, другі – з нітратамі, – кажа Наталля Парэчына. – Бо яны рознай глыбіні. Тады ёсць сэнс наладзіць добрыя стасункі з суседзямі, і калі ў вас вада брудная, то па ваду на харчаванне хадзіць да суседа.

Нітраты ў глебе з'яўляюцца тады, калі ля калодзежа ёсць празмерна ўгноеныя агароды, ямы для гною, лазні, стокі з сельскагаспадарчых палёў або туалеты, яма якіх не ізаляваная.

У верхнім слоі глебы найбольшая канцэнтрацыя нітратаў. Таму калі калодзеж мае невялікую глыбіню і мае небяспечных «суседзяў», то нітраты патрапяць у ваду.

– Выйсце з такой сітуацыі – капаць больш глыбокі калодзеж, каля 30-50 метраў глыбінёй, – рэкамендуе экспертка. – Але трэба памятаць, што беларуская глеба мае пэўную асаблівасць – вялікую канцэнтрацыю двухвалентнага жалеза ў больш глыбокіх глебавых гарызонтах. Таму нітратаў у вадзе з глыбокага калодзежа вы не знойдзеце, але знойдзеце жалеза.

Па-першае, яго відаць няўзброеным вокам: такая вада мае рудое адценне. Таксама вы адчуеце пах і прысмак іржы, калі пакаштуеце яе. Нітраты ж мы ніяк пабачыць не можам.

Па-другое, ад жалеза лёгка пазбавіцца. Можна ўвечары пакінуць ваду адстойвацца і на раніцу жалеза асядзе на дно. Можна карыстацца фільтр-збанкамі, якія спраўляюцца з жалезам.

Таму калі выбіраць паміж вадой з нітратамі і вадой з жалезам, то лепей для арганізма і зручней для штодзённага жыцця выбраць другі варыянт.

Плюсы тэст-палосак відавочныя – простыя ў выкарыстанні, даюць хуткі вынік і не патрабуюць спецыялістаў. Чаму ж тады цэнтры гігіены і эпідэміялогіі ставяцца да іх адмоўна?

– Тэст-палоскі мы закупляем у Германіі, дзе метад даследавання з іх выкарыстаннем акрэдытаваны, – тлумачыць Наталля Парэчына. – У Беларусі ж ён не мае акрэдытацыі. Па яе ў Дзяржстандарт павінны звяртацца або пастаўшчык, або іншая юрыдычная ці фізічная асоба. Пакуль акрэдытацыі няма, дзяржаўныя цэнтры не могуць выкарыстоўваць тэст-палоскі і працаваць з іх вынікамі.

Для таго, каб даказаць эфектыўнасць тэст-палосак, спецыялісты праводзілі параўнальны аналіз на бытавым узроўні. Узялі 20 слоікаў з вадой, якую прывезлі з розных вёсак Лідскага раёна, і праверылі яе на нітраты пры дапамозе тэст-палосак. Пасля тыя ж слоікі адвезлі ў цэнтр гігіены і эпідэміялогіі. Вынік атрымалі ідэнтычны.

Адным з валанцёраў, якія правяралі ваду ў нашым рэгіёне, стала Аўгіня Манцэвіч з вёскі Лохаўшчына Валожынскага раёна. Жанчына праверыла 18 калодзежаў, і ў палове з іх узровень нітратаў быў вышэйшы за норму.

– Я сама вясковая жыхарка, таму мне цікава, як адбіваецца чалавечая дзейнасць на якасці майго жыцця і жыцця маіх суседзяў, – кажа Аўгіня. – Важна ведаць не толькі, якая вада ў маім калодзежы, але і ў навакольных калодзежах, каб разумець, што мае найбольшы ўплыў на яе якасць.

Вакол Лохаўшчыны ўсе п'юць калодзежную ваду, свідравін амаль няма. Мясцовыя жыхары маглі пакінуць заяўку на тое, каб да іх завітаў валанцёр з тэст-палоскамі. Калі Аўгіня заязджала да іх, то падцягваліся і суседзі, пыталіся пра лішнія тэст-палоскі.

– Усім важна ведаць, якую ваду яны п'юць, – зазначае жанчына. – Многія, у каго вынік быў дрэнны, так і працягваюць піць ваду з нітратамі – ну не купляць жа ваду ў крамах у бутэльках! А зрабіць часам нічога немагчыма, бо калодзежы знаходзяцца ў нізінах, а вакол – калгасныя палі, з якіх усё сцякае ў калодзежы. ­Адзіны шлях – змаганне з калгасамі, але гэта доўгі і складаны шлях.

Менавіта так зрабілі вучні сёмага класа Любанскай школы Вілейскага раёна. У выніку яны праверылі больш за 40 калодзежаў.

– Я сама вельмі загарэлася гэтай ідэяй, – кажа настаўніца хіміі і класная кіраўніца Святлана Сялюн. – А калі самой цікава, то лёгка зацікавіць і дзяцей. Спачатку ў нас быў падрыхтоўчы этап на ўроках хіміі, а пасля пачалася практыка.

Да таго ж клас далучыўся да агульнарэспубліканскага флэшмобу па вымярэнні ўзроўню грунтавых вод. На Вілейшчыне вынік не адрозніваўся ад сярэдняга па краіне – у выніку сухога лета і невялікіх асадкаў узровень вады ў калодзежы панізіўся цягам года.

– Цяпер да даследавання вады мы дадалі прыборку смецця, – кажа настаўніца. – Былі ў шоку, колькі яго збіраецца ў вёсцы. Ёсць над чым працаваць.

На пачатку кастрычніка адмысловую экспедыцыю па крыніцах зладзіў для сваіх навучэнцаў Міхась Петух, кіраўнік турклуба «Чарапашкі» Вілейскага цэнтра дадатковай адукацыі.

– У 2010 годзе выйшла карта крыніц Вілейскага раёна, – кажа Міхась Петух. – Мы вырашылі праверыць, ці яны яшчэ існуюць, а таксама пашукаць новыя. Вядома, за адну экспедыцыю ўсяго не паспееш. Але тыя, якія знайшлі, заадно праверылі на нітраты. Да таго ж праверылі прытокі Віліі і Нарачанкі, каб зразумець, адкуль ідзе забруджванне рэк.

Прытокі правяралі на байдарках, а крыніцы шукалі на лодках і роварах. Шлях не з лёгкіх, таму ў экспедыцыю патрапілі толькі падрыхтаваныя і з досведам школьнікі.

Увесну многія з іх даследавалі вытокі рэк – тады некаторыя ўдзельнікі праехалі больш за тысячу кіламетраў. Паспелі і высадзіць саджанцы кедраў ля спаленай вёскі Боркі. Калі дрэвы падрастуць, то з вышыні павінны скласціся ў надпіс «перамога» – пасадку прымеркавалі да 9 мая.

– Чаго толькі не было падчас экспедыцый – і лясныя завалы праходзілі, і моцным ветрам нас на роварах здзімала ў кювет, – прыгадвае Міхась Петух. – Усе дзеці добра трымаліся. Найбольш актыўнымі былі Насця і Лёша Астрэліны. Вялікі аб'ём працы выканалі таксама дзеці з Вілейскай школы-інтэрната.

Каб і надалей працягваць такія экспедыцыі, турклубу патрэбныя ровары. Таму калі вы маеце старыя непатрэбныя ровары, якія стаяць без справы, можаце перадаць іх турклубу. Тут іх адновяць і будуць выкарыстоўваць для добрых спраў.

– Галоўная ідэя, якую мы хочам данесці людзям, – важна ведаць, што палова вады ў рэгіёне забруджаная, – падсумоўвае Ларыса Якавюк. – Таму, па-першае, трэба абавязкова правяраць, што вы п'яце. Асабліва калі ў вас ёсць малыя дзеці. А па-другое, сачыць за тым, каб самім па няведанні не забруджваць ваду, якая ёсць побач.

Калі вы маеце ўласную гісторыю, звязаную з якасцю вады ў рэгіёне, і гатовыя яе распавесці – звязвайцеся з аўтаркай гэтага матэрыялу праз пошту пошту regionnews@rh.by.